Kwas azelainowy na trądzik i przebarwienia. Jak działa kwas azelainowy, kiedy go stosować i komu można go polecać?

Kwas azelainowy - właściwości, działanie, zastosowanie

Kwas azelainowy to jedna z tych substancji, która - zarówno w kosmetyce, jak i w medycynie (a konkretnie - w dermatologii) - ma bardzo szerokie zastosowanie. Wynika to przede wszystkim z wielotorowego działania kwasu azelainowego - wykorzystywanego w leczeniu trądziku o różnych podłożach, w niwelowaniu przebarwień, a także - wspomagająco - w redukcji objawów niektórych dermatoz (takich jak AZS, czyli atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, wypryski kontaktowe i inne). Oprócz tego za uniwersalność kwasu azelainowego odpowiada wysoki profil bezpieczeństwa - mogą stosować go osoby z cerą wrażliwą, suchą, odwodnioną, ale także kobiety w ciąży i karmiące piersią (oczywiście pod kontrolą dermatologa). Czemu kwas azelainowy zawdzięcza swoją skuteczność? Jakich zasad trzymać się, by stosowanie preparatów z omawianą substancją przyniosło jak najlepsze efekty? W jakich sytuacjach kosmetyki z kwasem azelainowym będą wskazane, w jakich lepiej z nich zrezygnować? Poznaj najważniejsze informacje o tym wyjątkowym kwasie i sprawdź, jakich rezultatów możesz spodziewać się przy regularnej aplikacji preparatów z jego zawartością na skórę!

Kwas azelainowy – czym jest i jak działa kwas azelainowy? Poznaj właściwości kwasu azelainowego

Kwas azelainowy jest organicznym związkiem chemicznym, który naturalnie występuje w przyrodzie. Należy do grupy kwasów dikarboksylowych (a więc posiadających dwie grupy karboksylowe) i można go znaleźć między innymi w zbożu - jęczmieniu, życie, pszenicy. Oprócz tego znajduje się także na powierzchni naszej skóry, ponieważ w niewielkich ilościach produkują go obecne na niej mikroorganizmy - grzyby z rodziny Malassezia furfur (ich niekontrolowane namnażanie może jednak spowodować reakcję patologiczną skóry - w tym zapalenie mieszków włosowych czy też objawy atopowego zapalenia skóry). Niemniej, grzyby te w optymalnej ilości przyczyniają się do utrzymania prawidłowego funkcjonowania mikrobioty obecnej na skórze ludzkiej i zwierzęcej.

Tak, jak zostało wspomniane we wstępie, właściwości kwasu azelainowego są bardzo szerokie:

• kwas azelainowy działa przeciwbakteryjnie. Przede wszystkim przeciwdziała rozwojowi beztlenowych bakterii Staphylococcus epidermidis (gronkowiec skórny) oraz Propionibacterium acnes (obecnie zaliczana do rodzaju Cutibacterium acnes - odpowiedzialna za powstawanie wykwitów trądzikowych);
• kwas azelainowy wykazuje działanie keratolityczne - oznacza to, że delikatnie złuszcza naskórek, a oprócz tego dodatkowo reguluje procesy jego odnowy, przez co przyczynia się do wygładzenia powierzchni skóry (można więc powiedzieć, że ma właściwości wygładzające);
• kwas azelainowy to także działanie przeciwzapalne - co stanowi jego dodatkowy atut w leczeniu trądziku hormonalnego, trądziku dorosłych czy też trądziku różowatego (o czym piszemy poniżej). Redukując stany zapalne zmniejsza ból, swędzenie i inne dolegliwości towarzyszące często trądzikowi pospolitemu, wypryskom, łojotokowi;
• odnotowano także komedolityczne działanie kwasu azelainowego - odpowiadającego za zmniejszenie zarówno liczby, jak i wielkości zaskórników. Jest to związane z jego właściwościami seboregulującymi (a więc zmniejszającymi wydzielanie sebum - łoju) oraz zwężającymi pory;
• kwas azelainowy działa przeciwstarzeniowo (jest antyoksydacyjny) - jego właściwości pozwalają bowiem na niwelowanie wolnych rodników, przyczyniających się do przedwczesnego starzenia skóry i pojawiania się pierwszych oznak upływu czasu, takich jak opadanie owalu twarzy czy pogłębianie się zmarszczek;
• kwas azelainowy rozjaśnia powstałe na skórze przebarwienia i zapobiega powstawaniu nowych - dzięki zdolności do hamowania procesów tworzenia (syntezy) melaniny w skórze (poprzez blokowanie enzymu tyrozynazy), a więc barwnika, którego nadmierna produkcja objawia się właśnie pod postacią przebarwień.

Wskazania do stosowania kwasu azelainowego - u kogo kwas azelainowy sprawdzi się najlepiej w pielęgnacji cery?

Wszechstronność i użyteczność kwasu azelainowego sprawia, że tak naprawdę każda osoba, która chce stosować wielokierunkową, skuteczną pielęgnację i dba o przemyślany dobór składników aktywnych w swoich kosmetykach, może wykorzystać tę substancję w swojej codziennej rutynie. Niemniej, dla niektórych grup kwas azelainowy jest zalecany w szczególności. Wśród nich można wyróżnić m.in:

• osoby zmagające się z trądzikiem - w tym z trądzikiem typu grudkowo-krostkowego, trądzikiem różowatym, trądzikiem młodzieńczym, z odmianą dorosłą i o innych podłożach;
• osoby z przebarwieniami - czy to posłonecznymi, czy może pozostałymi po wyleczeniu trądziku, a także innych chorób skórnych;
• osoby chcące zadbać o profilaktykę anti-age - w tym zmagającym się z pierwszymi zmarszczkami, utratą gęstości skóry i utratą owalu twarzy;
• osoby z zaburzoną barierą hydrolipidową (jako zamiennik tradycyjnych peelingów), z cerą ziemistą, bez blasku i „bez życia”;
• osoby z cerą tłustą, które na co dzień zmagają się z nadprodukcją sebum, zwiększoną aktywnością gruczołów łojowych i związanymi z tym problemami: wyświecaniem i błyszczeniem cery, z brakiem trwałości makijażu, „zapychaniem” porów i powstawaniem zaskórników;
• osoby z chorobami skóry przebiegającymi z zaburzeniami w kwestii procesów złuszczania naskórka (mowa tu o łuszczycy, AZS - atopowym zapaleniu skóry, rogowaceniu mieszków włosowych i innych dolegliwościach).

Co ważne, do stosowania preparatów i kosmetyków z kwasem azelainowym nie ma zbyt wielu przeciwwskazań. Jako element pielęgnacji z powodzeniem sprawdzi się przez cały rok, ponieważ nie wykazuje właściwości fotouczulających(w porównaniu do innych kwasów czy substancji takich jak retinol lub różne wyciągi ziołowe). Oprócz tego kwas azelainowy może być używany prze kobiety w ciąży i karmiące piersią (substancja ta nie stanowi bowiem zagrożenia dla płodu i nie przenika do mleka kobiecego).

Kwas azelainowy na trądzik zwyczajny i trądzik różowaty

Dlaczego kwas azelainowy jest często jednym z pierwszych wyborów, jeśli chodzi o pielęgnację skóry z trądzikiem łojotokowym, trądzikiem dorosłych, trądzikiem młodzieńczym czy trądzikiem grudkowo-krostkowym? Po pierwsze - można stosować go całorocznie, ponieważ nie uwrażliwia skóry na promieniowanie słoneczne (nie przyczynia się tym samym do powstawania przebarwień i znamion - tak charakterystycznych dla stanu po wyleczeniu trądziku). Oprócz tego wspomniane powyżej właściwości keratolityczne, seboregulujące, a przede wszystkim - przeciwzapalne i antybakteryjne sprawiają, że idealnie sprawdza się w niwelowaniu wszelkiego rodzaju objawów, jak i przyczyn trądziku. Wspiera w zmniejszeniu aktywności bakterii odpowiedzialnych za rozwój zmian trądzikowych, przywraca równowagę w procesach odnowy naskórka, zmniejsza częstotliwość występowania wyprysków, reguluje wydzielanie sebum, pomaga oczyścić pory i zniwelować zaskórniki, wygładza cerę i przyspiesza gojenie obecnych na skórze zmian.

Kwas azelainowy na trądzik różowaty - a więc specyficzną odmianę trądziku - również jest polecany do stosowania całorocznego. Ten rodzaj trądziku związany jest z nadmierną aktywnością naczyń krwionośnych, co sprzyja powstawaniu rumienia oraz czerwonych „niteczek” - czyli widocznych przez skórę, poszerzonych naczyń. Regularne używanie kwasu azelainowego w pielęgnacji zmniejsza aktywność naczynek, redukuje rumień (także ten powstający pod wpływem silnych emocji, zmian temperatur i innych czynników zewnętrznych i wewnętrznych), a oprócz tego przyczynia się do wygładzenia cery. Kwas azelainowy nie jest czynnikiem drażniącym, więc jak najbardziej może być stosowany do pielęgnacji cer wrażliwych - a wrażliwość skóry jest jednym z symptomów współwystępujących z trądzikiem różowatym.

Kwas azelainowy wykazuje działanie rozjaśniające przebarwienia

Przebarwienia to kolejna - obok różnych rodzajów trądziku - grupa problemów, w których rozwiązaniu może pomóc omawiany kwas azelainowy. Ciemne plamki, brązowe punkty czy pozostałości po wypryskach - tego typu zmiany mogą pojawiać się u każdej o każdego z nas, niezależnie od wieku i tego, czy dana osoba cierpi na konkretne problemy dermatologiczne. Przyczyny powstawania przebarwień są różne - od nadmiernej ekspozycji skóry na słońce, poprzez duże zmiany trądzikowe, aż po zranienia czy zadrapania (to właśnie w tych miejscach, oprócz blizn, może pojawiać się ciemniejsze zabarwienie skóry). Wszystko to związane jest z nadmierną aktywnością melanocytów - komórek barwnikowych, odpowiedzialnych za ciemniejszy odcień cery w konkretnych miejscach.

Kwas azelainowy, poprzez swoje działanie hamuje aktywność i syntezę melanocytów - a to z kolei zapobiega powstawaniu oraz ciemnieniu przebarwień. Przy regularnym, dłuższym stosowaniu można zauważyć rozjaśnienie takich miejsc oraz ujednolicenie kolorytu cery. Co ważne - kwas azelainowy może być stosowany cały rok, ponieważ nie działa tak agresywnie, jak inne kwasy czy retinol. Sprawdzi się także w redukcji melazmy (inaczej określanej mianem ostudy) pojawiającej się u kobiet w ciąży.

Jak stosować kwas azelainowy - samodzielnie czy u kosmetologa? Stężenie preparatu, przeciwwskazania, skutki uboczne

Mimo, iż kwas azelainowy ma wysoki profil bezpieczeństwa i jest wykorzystywany zarówno przez producentów kosmetyków, jak i wyrobów farmaceutycznych, to przy jego stosowaniu warto trzymać się kilku zasad, które pomogą uniknąć podrażnień i osiągnąć jak najlepsze efekty:

• ponieważ kwas azelainowy działa łagodnie, w trakcie jego stosowania należy uzbroić się w cierpliwość. Co prawda niektóre osoby widzą pożądane rezultaty na skórze już po kilku zastosowaniach, jednak dla osiągnięcia pełnego efektu (na przykład maksymalnego rozjaśnienia przebarwień) trzeba poczekać kilka tygodni lub nawet miesięcy (w zależności od stopnia natężenia problemu skórnego);
• rozpoczynając pielęgnację kwasem azelainowym warto sięgać po produkty z niższym stężeniem składnika aktywnego (od kilku procent do nawet 20% zawartości), by stopniowo zwiększać intensywność pielęgnacji. Warto tutaj dodać, że preparaty z 40% i wyższym stężeniem kwasu azelainowego są przede wszystkim przeznaczone dla profesjonalistów i wykorzystywane podczas zabiegów kosmetologicznych i medycyny estetycznej;
• przeciwwskazaniem do stosowania kwasu azelainowego jest kuracja retinodiami (pochodnymi witaminy A), podawana zarówno na skórę, jak i doustnie (najczęściej retinoidy wykorzystuje się do leczenia zaawansowanych i przewlekłych zmian trądzikowych). Ponadto nie można nakładać kwasu azelainowego na skórę uszkodzoną, po operacjach czy po zabiegach krioterapii;
• posiadacze i posiadaczki skóry wrażliwej nie powinni łączyć kwasu azelainowego z innymi kwasami - w tym z tymi najsilniej działającymi, wśród których można wyróżnić kwas salicylowy;
• mimo, iż kwas azelainowy nie ma właściwości fotouczulających, to podczas kuracji tą substancją nadal zaleca się stosowanie wysokiej ochrony przeciwsłonecznej na dzień.

Preparat z kwasem azelainowym nakładamy zawsze na czystą, osuszoną skórę. Przed jego zastosowaniem należy zapoznać się szczegółowo ze składem produktu, by wykluczyć reakcje krzyżowe lub uczulenie na którykolwiek ze składników preparatu. Z czym łączyć kwas azelainowy? Substancja ta dobrze współgra chociażby z zawartym w kremach nawilżających kwasem hialuronowym, a także z aloesem, pantenolem i innymi składnikami łagodzącymi. Przy problematycznej cerze trądzikowej, działanie kwasu azelainowego wesprze niacynamid, a w przypadku chęci regeneracji warto postawić na peptydy i aminokwasy bądź witaminę E i roślinne oleje.

Polecane kosmetyki z kwasem azelainowym - przegląd produktów

Obecnie na rynku dostępnych jest wiele produktów z kwasem azelainowym, które - w zależności od zastosowanych składników aktywnych - dostosowane są do potrzeb różnych rodzajów cery (więcej informacji o rozpoznawaniu i cechach konkretnych typów skóry pisaliśmy już w tekście Typy cery - jak je rozpoznawać i pielęgnować?, do którego lektury serdecznie zachęcamy). Wśród propozycji kosmetyków zawierających kwas azelainowy z pewnością warto wyróżnić:

• mieszankę kwasów do eksfoliacji (40%) od marki Bielenda Professional, zawierającą kwas salicylowy, kwas azelainowy, kwas mlekowy oraz kwas migdałowy. To naprawdę „mocny zawodnik” - idealnie sprawdzi się przy cerach tłustych i trądzikowych jako zabieg złuszczający, do wykonywania nie częściej niż raz w tygodniu. Intensywnie wspiera procesy odnowy naskórka, niweluje przebarwienia, wygładza cerę, minimalizuje częstotliwość występowania wyprysków. Należy także wspomnieć, że ten preparat kwasowy należy usuwać ze skóry za pomocą odpowiedniego neutralizatora do preparatów kwasowych;
• exfoliation acid - mix kwasów do eksfoliacji od marki Apis, zawierający kwas pirogronowy, kwas azelainowy, laktobionowy oraz mlekowy. Jest to nieco delikatniejsza propozycja niż mieszanka kwasów od Bielendy (wspomniana powyżej), jednak nadal powinno się stosować ją z rozwagą - zwłaszcza przy cerach wrażliwych i alergicznych. Produkt może być zmywany wodą i stosowany maksymalnie raz w tygodniu, by nie doprowadzić do niepożądanych podrażnień;
• krem przeciwtrądzikowy do twarzy i ciała z kwasem azelainowym w stężeniu 20% od marki ACMED. Jest to klasyczny krem z omawianym składnikiem, przeznaczony do wybielania przebarwień, a także do łagodzenia objawów trądziku i łojotoku. Z powodzeniem może być stosowany nie tylko do skóry twarzy, ale również do ciała - wszędzie tam, gdzie pojawiają się krostki i zmiany trądzikowe (sprawdzi się w pielęgnacji skóry na plecach, ramionach czy pośladkach);
• krem ACNE-DERM. To prawdziwy „klasyk” z kwasem azelainowym, znany przede wszystkim osobom zmagającym się ze zmianami trądzikowymi. Jego stosunkowo niska cena sprawia, że niemalże każda osoba będzie mogła pozwolić sobie na wprowadzenie omawianej w tekście substancji aktywnej do swojej rutyny pielęgnacyjnej. Krem ACNE-DERM może być stosowany 2 razy dziennie, rano i wieczorem;
• rozjaśniający peeling kwasowy na noc od marki Flos-Lek z serii Dermo Expert White&Beauty. Jest to produkt delikatnie złuszczający, który - obok kwasu azelainowego - zawiera także łagodny kwas migdałowy w stężeniu 3%. Sprawdzi się przede wszystkim przy rozjaśnianiu przebarwień, a oprócz tego ograniczy łojotok oraz wygładzi cerę, pomagając pozbyć się niechcianych „nieprzyjaciół”.

Wszystkie wymienione powyżej produkty - a zwłaszcza te, które zawierają dodatkową porcję kwasów - należy stosować z ostrożnością, każdorazowo obserwując reakcję skóry i zabezpieczając cerę aplikacją kremu z wysokim filtrem przeciwsłonecznym na dzień.

Źródła:

1. Kwas azelainowy (opis profesjonalny) - Baza leków Medycyny Praktycznej
2. Lek. L. Marek, Trądzik różowaty [w]: Medycyna Praktyczna, 07.06.2017
3. HC Korting, C. Schollmann, Aktualne poglądy na temat miejscowego i ogólnego leczenia trądziku różowatego [w:] Dermatologia Po Dyplomie 1/2010
4. Z. Świerczewska, prof. dr hab. n. Med. W. Barańska-Rybak, Rola kwasu azelainowego w leczeniu trądziku [w:] Dermatologia Po Dyplomie 05/2022
5. R. Reszke, J. Szepietowski, Kwas azelainowy w lecznictwie dermatologicznym w świetle aktualnego stanu wiedzy [w:] Przegląd Dermatologiczny 4/2016 vol. 103